Yma gallwch ddod o hyd i adnoddau i’ch helpu i feddwl am y cysylltiadau rhwng yr hinsawdd a natur ac ymuno ag eraill i alw am newid.
Cynhyrchwyd yr adnodd hwn gan A Rocha UK.

Hinsawdd a NaturDownload

Mae’r pecyn adnoddau hwn yn cynnwys:

• Cyflwyniad byr i’r mater.
• Cyngor ar gyfer cynnal gwasanaeth sy’n canolbwyntio ar yr hinsawdd wedi’i ysbrydoli gan natur, gan gynnwys adran ar weddi a natur.
• Awgrymiadau ar gyfer ymrwymo i weithredu hirdymor.
• Ymgyrchoedd i gefnogi galw am ddyfodol mwy gwyrdd.
• Adnoddau pellach i gael rhagor o wybodaeth am yr Hinsawdd a Natur.

Y cysylltiad rhwng Newid hinsawdd a Natur – a sut mae’n berthnasol i’r eglwysi

Dylai Cristnogion deimlo’n ddwfn am newid yn yr hinsawdd am ddau reswm. Yn gyntaf, mae effeithiau dinistriol newid yn yr hinsawdd yn effeithio’n anghymesur ar y rhai mwyaf tlawd a bregus yn lleol ac yn fyd-eang: mae’n fater cyfiawnder enfawr. Yn ail, mae’r amgylchedd naturiol yn rhan o greadigaeth Duw y mae’n ei hoffi ac yn gorchymyn dynoliaeth i ofalu amdano. Mae diraddio amgylcheddol yn mynd yn groes i’r gorchymyn hwnnw. Felly, mae gan eglwysi alwad i ymwneud â phobl a’r amgylchedd ehangach – natur wyllt, cynefinoedd, ‘systemau naturiol’ sy’n ein cynnal, fel yr hinsawdd.

Mae’r Hinsawdd a Natur wedi cael eu trin ers tro byd fel materion cwbl ar wahân, ac eto mae’r cysylltiadau rhwng y ddau fater yn niferus ac yn tyfu. Mae newid yn yr hinsawdd yn effeithio fwyfwy ar fioamrywiaeth – meddyliwch am danau mawr Awstralia yn 2019/20 a laddodd dros biliwn o anifeiliaid. Ar yr un pryd, gallai adfer cynefinoedd naturiol – fel coedwigoedd, corsydd mawn a glaswelltiroedd – a newid ein harferion ffermio dynnu llawer iawn o garbon deuocsid allan o’r atmosffer a’i gloi’n ddiogel i ffwrdd, gan ddarparu ateb sy’n seiliedig ar natur i newid yn yr hinsawdd.

Mae Llywodraeth y DU wedi dewis ‘Atebion Seiliedig ar Natur’ fel un o’i phum blaenoriaeth ar gyfer COP26. Gall yr Eglwys wneud cyfraniad ymarferol mawr i’r dull hwn. Mae gan yr Eglwys – yn enwadau ac eglwysi lleol – ddylanwad dros ardal sylweddol iawn o dir y gellir ei gwneud i weithio dros natur a hinsawdd, boed hynny drwy filoedd o eglwysi lleol yn rheoli eu mynwentydd er gwell neu’n ailfeddwl am y defnydd o ffermydd 1000 erw sy’n eiddo i gronfeydd pensiwn enwadol. Ynghyd â gweddill y gymdeithas sifil, mae gan yr Eglwys rôl i’w chwarae hefyd o ran helpu i ddwyn y llywodraeth i gyfrif am yr ymrwymiadau y mae’n eu gwneud, megis ei haddewid diweddar i blannu 3 biliwn o goed yn y DU.

Darllenwch fwy am atebion sy’n seiliedig ar natur, eu manteision a’u risgiau, yn y blog hwn.

Cynnal gwasanaeth sy’n canolbwyntio ar yr Hinsawdd

Beth am ystyried gwneud i’ch gwasanaeth cyfan ganolbwyntio ar natur? Gallai eich gwasanaeth ddefnyddio thema dathlu, gan ddiolch i Dduw am y bywyd helaeth a welwn o’n cwmpas. Fel arall, efallai y bydd gan y gwasanaeth thema fwy galarus sy’n adlewyrchu’r niwed yr ydym wedi’i achosi i’r blaned.

Cysylltu â natur drwy gynnal gwasanaeth awyr agored

Os yw’r tywydd yn sych ac yn gynnes, yna beth am ystyried cynnal gwasanaeth yn yr awyr agored. Does dim ffordd well o ystyried mawredd creadigaeth Duw na thrwy addoliad awyr agored. Ar adeg pan fo Covid 19 yn parhau i lenwi’r newyddion, mae gwasanaeth ynghanol natur yn ffordd ddiogel iawn o ymgymryd ag addoli ar y cyd (os caniateir hynny gan gyfyngiadau presennol y llywodraeth ar gynulliadau awyr agored). Mae hefyd yn fan lle mae’n hawdd ailgysylltu â Christ drwy dymhorau’r cread.

Mae angen i wasanaeth awyr agored sydd â thema natur ystyried nifer o ffactorau, ar wahân i’r tywydd. Yn anochel mae’n haws colli sylw aelodau iau’r eglwys y tu allan ac i aelodau iau’r eglwys, bydd y demtasiwn i redeg o gwmpas yn llawer mwy nag wrth gyfarfod y tu mewn. Mae ffocws clir ar ieuenctid yn bwysig, gyda digon o weithgareddau i rai ifanc eu gwneud.

• Mae Faith Action for Nature wedi llunio pecynnau tymhorol i helpu cynulleidfaoedd i ymgysylltu â natur ac addoli gyda gwybodaeth am bethau fel fforio a phlannu ar gyfer bywyd gwyllt. Mae’r adnoddau hyn yn rhan o Eco Gynulleidfa yr Alban, fe gewch becyn yr Haf  yma, a’r pedwar pecyn tymhorol yma (Saesneg yn unig).
• Gellir dod o hyd i ganllawiau gan Eglwys Loegr ar sut i gynnal gwasanaeth awyr agored yma.
• Mae canllaw Dathlu Tymor y Cread 2020 yn llawn adnoddau i eglwysi gynllunio gwasanaeth sy’n canolbwyntio ar y greadigaeth. Fe’i cewch yn Gymraeg, yma.

‘Eglwys y goedwig’

Mae eglwys y goedwig yn fynegiant newydd o draddodiad hŷn lle mae cymunedau’n mynd y tu hwnt i gael gwasanaeth arferol yn yr awyr agored i gymryd rhan gyda’r cread. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf mae’r cysyniad o Eglwys y Goedwig wedi tyfu a dod yn fwyfwy poblogaidd; lle mae aelodau’r eglwys yn canfod bod cysylltiad rheolaidd â natur yn gymorth mawr i addoli.

Rhagor o wybodaeth am wasanaethau Eglwys y Goedwig:

1. Cyfres o adnoddau ar gyfer creu gweithred addoli awyr agored ar ddull ‘Eglwys y Goedwig’ gan Roots yma.
2. Mwd, llanast a dirgelwch: mae adnoddau ar gyfer addoli yn yr awyr agored gan gynnwys Eglwys y Goedwig i’w gweld yma.

Deunyddiau gwasanaeth Natur eraill:

1. Natur ac Addoliad: Mae gan lawer o emynau a chaneuon addoli thema natur ac maen nhw’n ffordd wych o gysylltu pobl â Duw drwy’r greadigaeth. Mae rhestr lawn o ganeuon addoli Saesneg gyda thema natur i’w gweld yma. Rydym yn argymell ein ffrindiau yn Resound Worship fel adnodd gwych ar gyfer addoli sy’n eich cysylltu â natur. Gwrandewch ar eu prosiect Doxoecology yma.
2. Natur a Litwrgi: Mae Green Christian wedi cynhyrchu rhestr ardderchog o litwrgi Saesneg ar thema natur, fe ddewch o hyd iddo yma ac mae amrywiaeth o adnoddau litwrgaidd yn Gymraeg i’w gweld ar wefan Cytûn yma.
3. Natur a Phregethu: Pregethau a sgyrsiau yw un o’r ffyrdd gorau o ymgysylltu’n ddiwinyddol â gofal dros y greadigaeth a chysylltu cenhadaeth yr eglwys â stiwardiaeth y byd naturiol.

Dyma ychydig o lefydd i fynd i ddechrau arni:

• Mae EcoCongregation yr Iwerddon wedi cynhyrchu cyflwyniad i Eco Diwinyddiaeth sydd i’w weld yma. Maent hefyd wedi llunio canllaw i safbwyntiau diwinyddol gwyrdd y gellir eu lawrlwytho yma.
• Mae A Rocha Rhyngwladol wedi llunio cronfa o sgyrsiau a phregethau â thema natur ar bynciau fel coedwigaeth, gwastraff a natur yn ystod Covid sydd ar gael yma.
• Yn olaf, mae gan wefan Sustainable Preaching restr enfawr o awgrymiadau pregeth gan amrywiaeth o siaradwyr. Gellir mynd atyn nhw yma.

  Natur a’r Ysgrythur: Mae nifer o ddarnau o’r ysgrythur y gellir eu defnyddio ar gyfer gwasanaeth ar thema natur. Mae man cychwyn da, sy’n cynnwys crynodeb ar-lein o’r prif adnodau ar gael yma.

Gweddi a’r Byd Naturiol

1. Natur yn y Salmau

Un o’r ffynonellau cyfoethocaf o weddïau dathlu’r Greadigaeth yw llyfr y Salmau. Mae’n ymddangos yn briodol iawn bod y Salmau’n cychwyn ac yn gorffen gyda thema dathlu ac wrth wraidd dathlu mae tywalltiad o ddiolchgarwch am y cyfan y mae’r Arglwydd wedi’i wneud.

Mae enghreifftiau allweddol yn cynnwys:

Salm 1: a3                                                       Salm 65: a9-13

Salm 8: a5-9                                                  Salm 95: a4-5

Salm 19: a1-4                                                Salm 98: a7-9

Salm 23                                                           Salm 104

Salm 24                                                           Salmau 147-148

2. St Francis o Assisi – Laudes Creaturarum neu Ganticl y Creaduriaid

Ysgrifennwyd y weddi enwocaf sy’n dal hanfod angerdd Duw dros natur gan Sant Ffransis o Assisi (1181-1226OC). Gelwir hefyd yn Laudes Creaturarum neu Ganticl y Creaduriaid; mae’n sail i lawer o weddïau diweddarach a’r emyn mawr Popeth a wnaeth ein Duw a’n Rhi (Caneuon Ffydd 134).  Daw’r cyfieithiad isod o Llyfr Gweddi Cyffredin yr Eglwys yng Nghymru, fersiwn 2009 Rhif 54.

Arglwydd dyrchafedig, hollalluog a da,
I ti, y Goruchaf, yn unig y perthynant.

Boed mawl i ti Arglwydd: gyda’th holl greaduriaid,
Yn enwedig y Brawd Haul:
yr wyt yn goleuo trwyddo y dydd i ni.
Y mae’n hardd a thanbaid yn ei fawr ysblander!
Yn arwydd ohonot ti y Goruchaf.

Boed mawl i ti Arglwydd: am y Chwaer Lleuad a’r sêr;
Clir a drudfawr a hyfryd: y ffurfiwyd hwy yn y ffurfafen.

Boed mawl i ti Arglwydd: am y Brawd Gwynt
a phob tywydd yr wyt ti trwyddynt
yn cynnal dy greaduriaid.

Boed mawl i ti Arglwydd: am y Chwaer Dŵr,
Sy’n ddefnyddiol a gwylaidd: yn werthfawr a phur.

Boed mawl i ti Arglwydd: am y Brawd Tân
Y goleuir trwyddo y nos i ni: y mae’n hardd ac yn llawen, yn llawn cryfder a nerth.

Boed mawl i ti Arglwydd: am ein Chwaer y Fam Ddaear.
Sy’n ein cynnal a’n rheoli: ac yn cynhyrchu ffrwythau amrywiol a blodau lliwgar a glaswellt.

Boed mawl i ti Arglwydd: gan bawb sy’n maddau am eu bod yn dy garu di
A chan bawb sy’n dioddef gwendid a thrallod.
Gwyn fyd y sawl a ddwg y pethau hyn, er dy fwyn mewn tangnefedd:
cânt goron gennyt ti y Goruchaf.

Boed mawl i ti Arglwydd: am ein Chwaer Marwolaeth y Corff,
Na all neb byw ddianc rhagddi: gwae’r sawl sydd yn marw mewn pechod marwol.

Gwyn fyd y sawl a geir yn gwneud dy ewyllys sanctaidd di:
oherwydd nis niweidir gan yr ail farwolaeth.

Molwch a bendithiwch yr Arglwydd
diolchwch iddo:
a gwasanaethwch ef mewn gostyngeiddrwydd mawr

3. Mwy o Adnoddau Gweddi

Gweddi dros ein Daear gan CAFOD

Wedi’i gyhoeddi yng nghylchlythyr Laudato Si y Pab Francis, mae’r weddi hon yn canolbwyntio ar gyfiawnder a stiwardiaeth natur. Cewch hyd iddo yn Saesneg yma.

Gweddïau ar Greu a Chymodi gan JPIT

Mae Cyd-Dîm Materion Cyhoeddus Undeb Bedyddwyr Prydain Fawr, yr Eglwys Fethodistaidd, Eglwys yr Alban, a’r URC wedi cynhyrchu dwy weddi ar greu:

• Myfyrdod ar gyfer Dydd Gweddi’r Byd dros Ofalu am Greu, sydd ar gael yma.
• Dros Gysoni’r Amgylchedd, ar gael yma.

Archwilio Creu drwy Weddi gydag Eco Church

Mae gan Eco Church adnodd sy’n arwain cynulleidfaoedd i feddwl am weddi a gofal am y greadigaeth. Gellir lawrlwytho hwn yma.

Ysgrifennwch eich gweddi eich hun o alarnad neu ddathliad

Gyda newid yn yr hinsawdd yn rhan greiddiol o dranc cynefinoedd a rhywogaethau, mae cyfle hefyd i greu eich gweddïau eich hun o ddathlu’r hyn sydd gennym a gweddi o alaru am yr hyn yr ydym yn ei golli neu sydd eisoes wedi’i golli.

Ymrwymo i weithredu tymor hir ar natur

Mae llawer o sefydliadau wedi ymrwymo i ddiogelu ac adfer natur ac yn benderfynol bod effeithiau newid yn yr hinsawdd ar natur yn cael eu lliniaru. Dyma 4 cam syml ond effeithiol y gallwch eu cymryd i wneud gwahaniaeth i’r hinsawdd a natur:

1. Ymunwch ag un o’r cynlluniau ffydd sy’n glasu

Cofrestrwch ar gyfer un o’r cynlluniau glasu cenedlaethol sydd â chanllawiau ac adnoddau i’ch cefnogi i ddefnyddio’ch tir yn dda ar gyfer natur. Dewch o hyd i’r un sydd fwyaf perthnasol i’ch eglwys yma:

• Ar gyfer rhan fwyaf eglwysi Cymru a Lloegr rydym yn eich annog i ymuno â’r rhaglen Eco Church.
• Ar gyfer cynulleidfaoedd Catholig, awgrymwn ymuno â Live Simply.

2. Cofrestrwch gyda Churches Count on Nature

Cofrestrwch gyda Churches Count on Nature, menter ar y cyd gan Caring for God’s Acre, A Rocha UK, Eglwys Loegr a’r Eglwys yng Nghymru.

Rhwng 5 a 13 Mehefin 2021 mae pobl leol yn dod at ei gilydd i ddarganfod y bywyd gwyllt yn eu mynwent eglwys leol, gan gofnodi’r rhywogaethau y maen nhw’n dod o hyd iddynt a chyfuno eu canlyniadau ag eraill fydd yn cael eu coladu ar y Rhwydwaith Bioamrywiaeth Cenedlaethol (NBN), cronfa ddata genedlaethol o fywyd gwyllt yn y DU.

Cofrestrwch yma.

3. Ymuno â Sefydliad Cadwraeth

Ymunwch â sefydliad cadwraeth sy’n ymroddedig i arafu ac yn y pen draw gwrthdroi dirywiad bioamrywiaeth sy’n cael ei achosi gan newid yn yr hinsawdd.

A Rocha UK yw’r unig elusen Gadwraeth Gristnogol yn y DU sy’n gweithio i ddiogelu ac adfer y byd naturiol. Drwy ein rhaglenni rydym yn cefnogi unigolion, eglwysi, tirfeddianwyr ac arweinwyr sy’n Gristnogion i ofalu am greu a deall y cysylltiad hanfodol rhwng natur ac argyfwng yr hinsawdd. Dysgwch fwy am ein gwaith yma.

RSPB (Y Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar) yw’r elusen gadwraeth natur fwyaf yn y DU ac mae’n gweithio ar draws y pedair gwlad i ddiogelu ac adfer cynefinoedd naturiol. Dysgwch fwy am eu gwaith yma.

4. Cael eich eglwys i gymryd rhan yn lleol gyda sefydliadau lleol sy’n ymwneud â natur

Gwirfoddolwch gydag elusen gadwraeth sefydledig yn eich ardal leol. Dyma awgrymiadau am rai sefydliadau:

Mae’r Ymddiriedolaethau Natur yn rhwydwaith cenedlaethol o sefydliadau ar lefel sirol sy’n gweithio i ddiogelu natur a mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd. Cofrestrwch i wirfoddoli yn eich ardal leol yma.

Mae Cyfeillion y Ddaear yn rhedeg grwpiau lleol sydd wedi ymrwymo i wella’r amgylchedd lleol. Dewch o hyd i’ch grŵp lleol yma.

Mae Coed Cadw yn rhedeg menter sy’n annog pobl i blannu coed yn eu hardal leol. Darllenwch eu canllaw ar blannu coed a’r hinsawdd yma.

Ymuno â’r alwad am ddyfodol gwyrddach

Mae’r Hinsawdd a Natur ar yr agenda wleidyddol yn fwy nag erioed o’r blaen. Mae angen inni ei gwneud yn glir i lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru fel cymunedau ffydd fod y greadigaeth yn werthfawr ac yn werth ei gadw a’i ddiogelu.

Dyma rai camau ymgyrchu a awgrymir:

1. Llofnodi’r Datganiad Nawr yw’r Amser.

Rydyn ni’n gofyn i’r holl eglwysi sy’n cymryd rhan yn Sul yr Hinsawdd i lofnodi’r alwad gyffredin hon i’r llywodraeth mai dyma’r amser i arwain y DU tuag at ddyfodol iachach, gwyrddach a thecach. Mae’r datganiad hwn yn cynnwys galwad i:

‘Diogelu, adfer ac ehangu ein mannau gwyrdd a gwyllt; caniatáu i natur ffynnu, cymryd carbon o’r awyr a hybu iechyd y genedl’.

Llofnodwch nawr fel rhan o’ch gwasanaeth i ddangos eich cefnogaeth i hyn a chael eich cyfrif ymhlith y miloedd o eglwysi sydd eisoes wedi ei arwyddo fel rhan o Sul yr Hinsawdd.

2. Cefnogi un o’r ymgyrchoedd sy’n cael ei redeg gan yr RSPB.

Mae’r RSPB yn cynnal tair ymgyrch yn ymwneud â materion Goresgyn Newid yn yr Hinsawdd, ynni adnewyddadwy ac achub coedwigoedd trofannol. Archwiliwch yr ymgyrchoedd hyn yn fwy manwl yma ac ystyriwch gymryd rhan ynddyn nhw a’u cefnogi.

Adnoddau pellach

Llyfrau

Mae sawl llyfr defnyddiol sy’n mynd i’r afael â materion hinsawdd a natur o safbwynt ffydd:

Hayhoe, K a Farley, A. (2009) A climate for change: Global warming facts for faith based decisions. Faithwords, Hachette Book Group

Hodson, M. a Hodson, M. (2021) A Christian Guide to Environmental Issues

Kim, Sebastian a Draper, Jonathan. (2011) Christianity and the renewal of nature. Society for Promoting Christian Living (2011)

Pope Francis, Laudato Si’ (Darllenwch ef yma a lawrlwythwch ganllaw astudio CAFOD ac adnoddau pellach yma)

Ymchwil ac Adroddiadau:

Adroddiad WWF Wildlife on a Warming World, darllenwch yma.

Adran we WWF ar Atebion Seiliedig ar Natur, cewch hyd iddi yma.

Adroddiad y Gymdeithas Frenhinol (2020) Understanding the value and limits to nature based solutions  to climate change, ar gael yma.

Ymchwil yr RSPB ar newid yn yr hinsawdd. Detholiad o adroddiadau ar draws ystod o faterion hinsawdd a chadwraeth, ar gael yma.

Adroddiad Cyflwr Natur Cymru 2019, ar gael yma.